Honor albo trzy pojedynki w "Lalce". Lekcja języka polskiego jako wycieczka antropologiczna

Abstrakt

W artykule poruszony został problem honoru jako wartości regulującej zachowania społeczno-kulturowe i podlegającej przemianom historycznym na przestrzeni dziejów. Co za tym idzie - analizie poddano zmienny zespół okoliczności, w których posługiwanie się pojęciem honoru wywołuje różnorodne konsekwencje społeczne i psychologiczne.

Punktem wyjścia uczynione zostały trzy „sytuacje pojedynkowe” w Lalce, które tylko w jednym przypadku - zdarzenie na wyścigach między Wokulskiem a baronem Krzeszowskim - doprowadziły do autentycznej konfrontacji. Z tej perspektywy ukazano funkcjonowanie wzorca kulturowego w momencie dokonującej się w drugiej połowie XIX w. i celnie uchwyconej przez Prusa zmiany kulturowego paradygmatu.

Przejście od „moralności feudalnej” do „moralności mieszczańskiej” wzbogacone zostało szeroką refleksją historyczną, kulturową i antropologiczną. Szerokość i specyfika ujęcia wiążę się z prezentowaną strategią edukacyjną - lekcja języka polskiego to próba poznania człowieka w maksymalnie bogatych przejawach jego istnienia, w aspekcie lokalnym i uniwersalnym, za pomocą bezpośredniego doświadczenia (teraźniejszość) oraz rozmaitych znaków kulturowych (tradycja).