Od słowa do słowa, czyli o nieprofesjonalnych odbiorcach tekstów literackich i ich wypowiedziach na temat zadań i powinności literatury

Abstrakt

Obsesja narzekania na uczniów gimnazjów jest tak powszechna, że udziela się niemal wszystkim i praktycznie trudno sobie wyobrazić, aby ktoś nagle zaczął wyłącznie komplementować tę młodzież. A jednak są i tacy, którzy pozytywnie ją oceniają. To z ich ust można usłyszeć, iż utarty schemat myślenia o niej bądź to zupełnie, bądź to częściowo rozmija się z prawdą. Przyczyn rozbieżnych stanowisk należy szukać w różnych doniesieniach, między innymi, na temat (nie)właściwej postawy nastolatków wobec narzucanych im obowiązków szkolnych i wobec drugiego człowieka.

W związku z powyższym autorka artykułu dokonuje próby zarysowania portretu gimnazjalistów, jaki wyłania się z materiału badawczego. Stały się nim pisemne wypowiedzi nastolatków spoza Krakowa na temat ich oczekiwań wobec literatury. Zebrany materiał daje podstawy, by zorientować się, jakie zadania badana młodzież nałożyła nie tylko literaturze, jej twórcom, ale także nauczycielom polonistom. Tym samym spośród wielu postulatów uczniowskich autorka wybrała do analizy trzy: dwa najczęściej występujące i jedno najrzadziej pojawiające się w zredagowanych wypowiedziach. Splatają się one z uczniowskim sposobem rozumienia powinności literatury. Te ostatnie zaś dają możliwość zidentyfikowania postaw i ról odbiorczych, jakie nastoletni czytelnicy bądź to przyjmują, bądź to chcieliby przyjąć w trakcie obcowania z literaturą.

Wnioski wysunięte na podstawie analizy opinii młodzieży mogą stać się podstawą do stawiania pytań o współczesnego gimnazjalistę: człowieka, odbiorcę literatury i autora słowa pisanego. Choć szukanie jednej i ostatecznej odpowiedzi na rozliczne pytania o ucznia nigdy nie będzie w pełni możliwe, to jednak warto upominać się o ciągłe jego diagnozowanie: jako człowieka i jako odbiorcy literatury (kultury), służące projektowaniu działań polonistycznych z myślą o nim, a nie obok niego.